سیستم ترمز خودرو یکی از مهم‌ترین اجزای تضمین‌کننده ایمنی در خودرو است و روغن ترمز به‌عنوان رسانا، نقش حیاتی در این سیستم ایفا می‌کند. توانایی هر خودرو برای توقف به‌موقع و ایمن در شرایط گوناگون رانندگی، به طور مستقیم به کیفیت و ویژگی‌های این مایع بستگی دارد. در ادامه این مطلب به بررسی علمی و فنی انواع روغن ترمز و معیارهای مهمی که باید در انتخاب صحیح آنها در نظر گرفته شوند، می‌پردازیم.
ویژگی‌ها و کاربرد روغن ترمز ماشین
روغن ترمز یک نوع مایع هیدرولیکی است که در سیستم ترمز خودروها استفاده می‌شود. وظیفه اصلی آن انتقال نیرو از پدال ترمز به کالیپرها یا سیلندرهای ترمز است تا با فشاردادن لنت‌ها به دیسک یا درام ترمز، خودرو را کند یا متوقف کند. روغن‌های ترمز دارای ویژگی‌های زیر هستند:
- نقطه جوش بالا: برای اینکه بتواند در دماهای بالایی که در اثر اصطکاک ترمزها ایجاد می‌شود بدون جوشیدن عمل کند.
- نقطه انجماد پایین: در دماهای پایین محیط، قادر به حرکت و انجام وظیفه خود باشد.
- غیر خورنده: نباید به فلزات و مواد مورداستفاده در سیستم ترمز آسیب برساند.
- عدم واکنش با مواد سیستم ترمز: روغن ترمز نباید با اجزای لاستیکی و پلاستیکی سیستم ترمز واکنش نشان دهد یا باعث تحلیل و فرسودگی آنها شود.
- قدرت جذب رطوبت: همه انواع روغن ترمز ماشین به طور معمول هیگروسکوپیک هستند، یعنی توانایی جذب رطوبت از محیط را دارند. این ویژگی می‌تواند به مرور زمان به کاهش نقطه‌جوش و ایجاد خوردگی در سیستم ترمز بینجامد؛ بنابراین باید هرچند سال تعویض شوند.
رنگ روغن ترمز
روغن ترمز نو و استاندارد معمولا شفاف و به رنگ زرد روشن است. با گذشت زمان و استفاده معمول از خودرو معمولاً به‌تدریج به رنگ قهوه‌ای کم‌رنگ درمی‌آید. این تغییر رنگ می‌تواند به دلیل فرسایش و یا جذب رطوبت و آلودگی‌ها در سیستم ترمز باشد. همچنین ممکن است به دلیل نشتی روغن از سیستم دیگر این تغییر رنگ رخ دهد که باید توسط یک مکانیک مورد بررسی قرار گیرد.
روغن ترمز تیره می‌تواند نقطه‌جوش پایین‌تری داشته باشد و این حالت در شرایط رانندگی سخت یا دماهای بالا خطرناک است. برای تعیین وضعیت روغن ترمز و نیاز به تعویض آن، می‌توانید از میله‌ای شفاف برای برداشتن مقدار کمی روغن از مخزن و بررسی رنگ آن استفاده کنید. اگر رنگ آن بیش از حد تیره یا کدر بود، احتمالاً زمان تعویض روغن فرارسیده است.
انواع روغن ترمز خودرو
روغن ترمز خودرو در انواع مختلفی موجود است که بر اساس نوع خودرو و شرایط استفاده از آن، انتخاب می‌شود. این روغن‌ها بر اساس استاندارد DOT (Department of Transportation) طبقه‌بندی شده و شامل موارد زیر هستند:
- DOT 3
این نوع روغن ترمز عمدتاً بر پایه گلیکول اتر است و در بیشتر خودروهای سواری استفاده می‌شود. نقطه جوش پایین‌تری در مقایسه با سایر روغن‌های ترمز داشته و به نسبت، مقرون‌به‌صرفه هم است.
- DOT 4
این روغن ترمز هم بر پایه گلیکول است؛ اما نقطه جوش بالاتری نسبت به DOT 3 دارد و می‌تواند رطوبت کمتری جذب کند. برای خودروهایی که نیاز به ترمزگیری قوی‌تری دارند، مانند خودروهای اسپرت و کاربردهای سنگین‌تر مناسب است.
- DOT 5
یکی دیگر از انواع روغن ترمز خودرو سواری، روغن با استاندارد DOT 5 است که بر پایه سیلیکون بوده و قابلیت جذب آب ندارد؛ بنابراین می‌تواند در طی زمان با ثبات بیشتری عمل کند و نقطه‌جوش بسیار بالایی داشته باشد. اما به دلیل ویژگی‌های خاص آن باید فقط در خودروهایی استفاده شود که توسط تولیدکنندگان توصیه شده است.
- DOT 5.1
روغن ترمز DOT 5.1 نیز مانند DOT 4 بر پایه گلیکول است؛ اما نقطه‌جوش بسیار بالاتری دارد. این نوع معمولاً برای خودروهایی با سیستم‌های ترمز بسیار پیشرفته و در شرایط رانندگی خشن و سنگین استفاده می‌شود.
هر خودرو بر اساس طراحی تولیدکننده، نیاز به نوع خاصی از روغن ترمز دارد که در دفترچه راهنمای خودرو معمولاً ذکر شده است. به طور مثال برای تهیه روغن ترمز مناسب خودرو لیفان، توصیه می‌شود بعد از مطالعه دفترچه راهنمای خودرو به مراکز خرید لوازم یدکی لیفان 620 مراجعه کنید.
بهترین روغن موتور مناسب خودرو
برای تعیین بهترین روغن موتور برای یک خودرو، باید به عوامل متعددی شامل توصیه‌های سازنده خودرو، شرایط رانندگی، میزان و نحوه استفاده از خودرو، شرایط آب‌وهوایی منطقه، و مشخصات فنی روغن موتور مانند گرانروی و ترکیبات شیمیایی آن توجه کرد.
معمولاً دفترچه راهنمای خودرو علاوه بر معرفی انواع روغن ترمز مناسب، بهترین راهنما برای انتخاب روغن موتور نیز است. برای مثال روغن موتور مناسب خودرو جک s5 طبق دفترچه راهنما، روغن گرید 5W-40 یا 5 W-30 است که می‌توان برای تهیه آن به مراکز خرید لوازم یدکی جک s5 مراجعه کرد.
زمان تعویض روغن ترمز
بازه زمانی تعویض روغن ترمز بستگی به توصیه‌های سازنده خودرو و شرایط استفاده از خودرو دارد. بیشتر سازندگان خودرو توصیه می‌کنند که روغن ترمز هر دو سال یا بر اساس پیمایش معینی (مثلاً هر ۴۰,۰۰۰ کیلومتر) تعویض شود.
تعویض روغن ترمز مهم است؛ زیرا این مایع به‌مرور رطوبت جذب می‌کند. این جذب رطوبت می‌تواند به اجزای سیستم ترمز آسیب رسانده و با پایین آوردن نقطه‌جوش روغن، احتمال بروز نقص در ترمزها را به‌ویژه در شرایط رانندگی سخت، افزایش دهد. علائم زیر معمولاً نشان‌دهنده زمان تعویض انواع روغن ترمز است:
- روشن‌شدن چراغ هشدار ترمز
- افزایش زمان پاسخگویی ترمز
- تغییر رنگ روغن ترمز به رنگ تیره یا کدرشدن
- احساس نرمی یا فرورفتن بیش از حد پدال ترمز
- بوی سوختگی از سیستم ترمز
روش تعویض روغن موتور خودرو
تعویض روغن موتور یکی از مراحل مهم نگهداری از خودرو است که به طور معمول هر ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ کیلومتر یک‌بار یا بر اساس توصیه‌های سازنده خودرو باید انجام شود. به‌طورکلی مراحل تعویض روغن موتور به شرح زیر است:
- تأمین ایمنی: خودرو را روی یک سطح صاف و مستحکم پارک کرده و ترمزدستی را بکشید.
- گرم‌کردن موتور: خودرو را به مدت چند دقیقه روشن کنید تا روغن گرم شده و راحت‌تر تخلیه شود.
- دسترسی به موتور: خودرو را با جک بلند کرده و از استندهای مخصوص تعمیرات خودرو برای نگهداری آن استفاده کنید.
- تخلیه روغن کهنه: در زیر خودرو، مکان درپوش تخلیه روغن و فیلتر آن را پیدا کنید. ظرف جمع‌آوری روغن را زیر درپوش تخلیه روغن قرار دهید. درپوش تخلیه روغن را با استفاده از آچار باز کرده و روغن را کاملاً تخلیه کنید.
- تعویض فیلتر روغن: فیلتر روغن کهنه را باز کرده و نوار کائوچویی روی فیلتر جدید را با کمی روغن تازه چرب کنید. فیلتر جدید را نصب کرده و به‌آرامی آن را ببندید تا محکم شود.
- ریختن روغن تازه: درپوش تخلیه روغن را ببندید. پوشش بالای موتور و درپوش مخزن روغن موتور را باز کنید. روغن موتور تازه را مطابق با مشخصات تعیین شده برای خودرو بریزید.
- بررسی سطح روغن: خودرو را روی سطح صافی قرار دهید و بعد از چند دقیقه با استفاده از میله مدرج سطح روغن، میزان روغن را چک کنید. اگر لازم بود، کمی بیشتر روغن اضافه کنید تا به علامت “FULL” برسد.
- بازبینی و تمیزکاری: مطمئن شوید که هیچ نشتی وجود ندارد و همه چیز را تمیز و مرتب کنید.
این فقط دستورالعمل‌های کلی است؛ توصیه می‌شود همیشه قبل از تعویض انواع روغن ترمز یا روغن موتور به دفترچه راهنمای خودروی خود مراجعه کرده و ابزار ایمنی مناسب مانند عینک ایمنی و دستکش‌های محافظتی استفاده کنید. اگر در تعویض روغن موتور تخصص ندارید، بهتر است این کار را به یک تعمیرگاه معتبر بسپارید.
مزایای استفاده از روغن ترمز
استفاده از روغن ترمز مناسب و نگهداری صحیح از آن، مزایای مهم و متعددی برای سیستم ترمز و کلیه عملکرد خودرو دارد که شامل موارد زیر است:
- بهبود عملکرد ترمز: روغن ترمز با کیفیت بالا باعث می‌شود که سیستم ترمز به طور مؤثر فشار پدال ترمز را به لنت‌های آن منتقل کند؛ این خاصیت منجر به توقف مطمئن‌تر و زمان پاسخ سریع‌تر خواهد شد.
- پایداری در شرایط سخت: روغن ترمز به‌گونه‌ای طراحی شده که در شرایط سخت مانند دماهای بالا و دماهای خیلی پایین کار کند بدون اینکه ویژگی‌های عملکردی آن تحت‌تأثیر قرار گیرد.
- کاهش خوردگی: افزودنی‌های خاص در روغن ترمز به حفاظت از قطعات فلزی داخل سیستم ترمز در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی کمک می‌کند.
- کاهش فرسودگی: روان‌کاری مناسب انواع روغن ترمز در قطعات متحرک مانند پیستون‌ها و سیلندرهای ماستر و فرعی، به کاهش فرسودگی این اجزا کمک خواهد کرد.
- عمر طولانی‌تر سیستم ترمز: استفاده از روغن ترمز مناسب و تعویض به‌موقع آن، از سایش و پاره شدن قطعات جلوگیری کرده و عمر سیستم ترمز را افزایش می‌دهد.
- کاهش هزینه‌های نگهداری: با حفظ سیستم ترمز در وضعیت ایده‌آل و جلوگیری از آسیب‌های ناشی از روغن فرسوده و نامناسب، از بروز هزینه‌های نگهداری و تعمیرات گران‌قیمت جلوگیری می‌شود.
- حفاظت از قطعات لاستیکی: روغن ترمز به حفظ نرمی و انعطاف‌پذیری لاستیک‌های سیستم ترمز کمک می‌کند. این ویژگی باعث جلوگیری از خراب یا سفت‌شدن درزگیرها و دیگر قطعات لاستیکی سیستم ترمز در شرایط دمایی مختلف می‌شود.
سخن پایانی
با بررسی انواع روغن ترمز و تأثیر آنها بر عملکرد و ایمنی سیستم ترمز خودرو، به اهمیت انتخاب صحیح روغن بر اساس مشخصات فنی و استانداردهای معیار پی بردیم. همچنین خاطرنشان شد که روغن ترمز، علاوه بر نقش بنیادینی که در حفظ عملکرد سیستم ترمز ایفا می‌کند، می‌تواند بر دوام و ایمنی کلی وسیله نقلیه تأثيرگذار باشد. بر اساس مطالب گفته شده عوامل مختلفی مانند نوع خودرو، شرایط آب‌وهوایی، سبک رانندگی و الزامات فنی خاص هر خودرو، همگی در تعیین نوع مناسب روغن ترمز دخیل هستند. همچنین در صورت نیاز به خرید انواع لوازم یدکی خودرو کلیک نمایید.